Στην Πατρίδα ήτανε αλλιώς
Γεωργίου Μάνου, Γεωπόνου, συνταξιούχου τραπεζικού
Όσοι έζησαν κοντά στους πρόσφυγες, γνωρίζουν πολύ καλά ότι αυτοί οι άστεγοι, οι ρακένδυτοι, οι νηστικοί και ξυπόλυτοι, δεν στάθηκαν απλά όρθιοι. Με την πίστη τους, τη δύναμη της ψυχής τους, τον πολιτισμό και την εργατικότητά τους, πάλεψαν, πρόκοψαν και διακρίθηκαν. Πολέμησαν τα στοιχεία της φύσης και τη φτώχεια και νίκησαν. Σε όλες τις μάχες βγήκαν νικητές. Ένα μονάχα δεν μπόρεσαν να νικήσουν. Τη νοσταλγία για «την Πατρίδα», που σαν το σαράκι τους έτρωγε τα σωθικά. Μοναδική τους παρηγοριά, η θύμηση. Οι περισσότερες συζητήσεις τους, στο χωράφι ή στα νυχτέρια, είχαν ως επίκεντρο την Πατρίδα. Ήθελαν να τα πουν και να τα ξαναπούν, θαρρώντας πως γυρίζουνε τον χρόνο πίσω, πως τα ξαναζούν. Σιγά σιγά, όμως, οι πρόσφυγες της πρώτης γενιάς άρχισαν ένας ένας να φεύγουν. Μα δεν έφευγαν μόνοι τους. Έπαιρναν μαζί τους στη λησμονιά, την ιστορία τους, τη γλώσσα τους, τον πολιτισμό τους.
Η αίσθηση του μεγάλου κενού που άφηναν φεύγοντας, με ώθησε να καταγράψω τη ζωή τους «στην Πατρίδα». Ξεκίνησα από τα ακούσματα, που είχα από παιδί. Στη συνέχεια με ένα κασετόφωνο συγκέντρωσα ζωντανές μαρτυρίες. Έψαξα και σε εφημερίδες, περιοδικά και ιστορικά βοηθήματα. Από το υλικό που συγκέντρωσα, προέκυψαν δύο βιβλία, δύο διαφορετικές ιστορίες προσφυγιάς. Ο τίτλος του πρώτου «ΧΡΟΝΟΙ ΔΙΣΕΚΤΟΙ ΚΑΙ ΜΗΝΕΣ ΟΡΓΙΣΜΕΝΟΙ» είναι παρμένος από το τραγούδι του Νεκρού Αδερφού, ενώ ο τίτλος του δεύτερου «ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΗΤΑΝΕ ΑΛΛΙΩΣ. ΜΝΗΜΕΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 1870-1924» είναι η τελευταία φράση όλων των αφηγήσεων των προσφύγων: «στην Πατρίδα ούλα ήτανε αλλιώς».
Και τα δύο βιβλία είναι γραμμένα στη ντοπιολαλιά που μιλούσαν οι Έλληνες της Ανατολής και ειδικότερα στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, με όλες τις παύσεις, τους ήχους και το ρυθμό της προφορικότητας εκείνης της εποχής. Προτίμησα
συνειδητά αυτή τη γλώσσα, γιατί η γλώσσα εκτός από μέσον επικοινωνίας και έκφρασης είναι και στοιχείο του πολιτισμού και ταυτότητας ενός λαού.
Τα βιβλία δεν είναι ιστορικά, με την τυπική έννοια. Τα ιστορικά γεγονότα στα οποία αναφέρονται προκύπτουν μέσα από την αφήγηση των ίδιων των πρωταγωνιστών, ως βιωματικά τους στοιχεία. Τα ζουν οι ίδιοι, τα διηγούνται, και τα μαθαίνουμε κι εμείς. Δεν είναι, όμως, ούτε μυθιστορήματα, γιατί στηρίζονται σε γεγονότα αληθινά και πρόσωπα υπαρκτά. Γι’ αυτό τα έχω ονομάσει ιστορικά αφηγήματα.
Οι ήρωές μου δεν μιλούν μόνο για γεγονότα ιστορικά. Μιλούν και για τη ζωή τους και την καθημερινότητά τους. Γεννιούνται, μεγαλώνουν, δουλεύουν, ερωτεύονται, παντρεύονται, γιορτάζουν, τραγουδούν, χορεύουν, λυπούνται. Μέσα από τις αφηγήσεις τους μαθαίνουμε για τη γλώσσα τους, τα ήθη και έθιμά τους, τα τραγούδια και τους χορούς τους, το ντύσιμό τους, τα πανηγύρια τους, τους γάμους (τις χαρές) τους, τα βαφτίσια τους, τα νυχτέρια τους, τις καθημερινές τους ασχολίες, τις μεταξύ τους σχέσεις αλλά και με τους Τούρκους, για το αυτοδιοίκητο των κοινοτήτων, για τον πολύ σημαντικό ρόλο της εκκλησίας και κυρίως του απλού παπά του χωριού, μαθαίνουμε για την Πόλη, τη Σμύρνη και άλλες πολιτείες, και για τους θρύλους της εποχής (Αγιά-Σοφιά κ.λπ.).
Τέλος, μέσα από τις σελίδες των βιβλίων, αναδεικνύεται ότι ο αφανισμός των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός, αλλά το αποτέλεσμα ενός καλά μελετημένου τουρκικού σχεδίου, που με το σύνθημα «Η Τουρκία στους Τούρκους», αποσκοπούσε στην εξαφάνιση των χριστιανών με κάθε τρόπο, και στη δημιουργία ενός αμιγούς τουρκικού κράτους. Η εφαρμογή του ξεκίνησε την άνοιξη του 1914 στην Ανατολική Θράκη και στη συνέχεια επεκτάθηκε στη Μικρά Ασία και τον Πόντο.
Από αριστερά:
– Αγγελική Τσαπακίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και μέλος του ΔΣ του ΙΑΠΕ, συντονίστρια της εκδήλωσης
– Γιώργος Μάνος, συγγραφέας των δύο βιβλίων.
– Σοφία Τεμεκενίδου, φιλόλογος και μέλος του ΔΣ του ΙΑΠΕ.
– Μαρία Καζαντζίδου, ιστορικός του ΙΑΠΕ.
– Στυλιανός Μανώλογλου, δικηγόρος.
– Επαμεινώντας Φαχαντίδης, Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ και πρόεδρος του Συνδέσμου Ποντιακών Σωματείων ΠΕ Θεσσαλονίκης.
